Pesten op het werk veroorzaakt veel leed en kost veel geld

Heb je te maken met pesten op het werk? Afwachten in de hoop dat het vanzelf overgaat helpt niet, en intussen wordt de schade alleen maar groter. Lees hieronder wanneer er echt sprake is van ‘pesten’ en hoe je daar mee om kunt gaan.

Plagen is niet hetzelfde als pesten

Humor is belangrijk voor een prettige werkomgeving. Lachen op het werk houdt mensen gezond en motiveert tot goede prestaties. Een onschuldig plagerijtje is doorgaans leuk. Pesten op het werk echter kan heel schadelijk zijn, soms zelfs dodelijk.

In een gezonde werksituatie is het werk boeiend en uitdagend, zijn de werkomstandigheden in orde en zal de medewerker doorgaans zin hebben om naar zijn of haar werk gaan. In zo’n situatie is het maken van grapjes op zich heel normaal. Ook een plagerijtje waarbij een collega soms even voor joker wordt gezet kan daar bij horen, mits de werkomgeving veilig is en degene die het ‘slachtoffer’ van zo’n grapje is daarover ook zelf kan lachen, al is het achteraf.

Maar:

• Worden de grappen niet in collegialiteit gemaakt?
• Zijn er kwaadaardige intenties mee gemoeid?
• Is de werkomgeving niet veilig voor de medewerker?
• Hebben de ‘grapjes’ een structureel karakter?
• En zijn ze steeds maar gericht op die ene collega?

Dan is er sprake van pesten. Dat is niet acceptabel. Al helemaal niet als ook de leidinggevende zich aan dit gedrag schuldig zou maken.

Verzuim, ziekmelding, burn-out, PTSS en zelfdoding door pesten op het werk

Deze vorm van structureel pesten op het werk (ook wel ‘mobbing’ of ‘bullying’ genoemd) kan zeer ernstige gevolgen voor het slachtoffer hebben. Schattingen geven aan dat zo’n 250.000 tot 350.000 mensen structureel worden gepest op de werkvloer. Het exacte aantal is moeilijk te bepalen omdat er geen eenduidige en volledige registratie van wordt bijgehouden, maar schattingen als deze zijn al erg genoeg. (Update 2024: CNV-onderzoek in 2024 laat zien dat het inmiddels gaat om omgerekend 2,6 miljoen werkenden die te maken hebben met pestgedrag. Dat is ruim een kwart van alle werkenden.)

Mede doordat veel bedrijven en instellingen er liever niet mee te koop lopen, en doordat veel werknemers er niet over durven te praten uit angst om daardoor ook zelf slachtoffer te worden van pesterijen, wordt over pesten op het werk ook liever niet gesproken.

De effecten van pesten op het werk vertalen zich helaas vaak in gezondheidsproblemen en in frequent, soms langdurig ziekteverzuim. In ernstige situaties van pesten op de werkvloer kunnen de pesterijen bovendien leiden tot burn-out, PTSS (Post Traumatisch Stress Syndroom) en soms zelfs tot zelfdoding. Op internet zijn daarvan wrange voorbeelden te vinden.

Schadelijk voor werknemer én werkgever: langdurig verzuim en uitval door pesten op het werk

De gevolgen van pesten op het werk zijn niet alleen voor werknemers rampzalig; het kost ook de werkgever veel geld en narigheid. Structureel pesten op het werk leidt in de meeste gevallen vroeg of laat tot ziekteverzuim. Berekend is dat het jaarlijks gaat om ca. 4 miljoen verzuimdagen die gerelateerd zijn aan pesten. Dat aantal levert voor werkgevers een kostenpost van ruim 900 miljoen euro aan loondoorbetaling op. Adequate maatregelen en snelle actie bij pesten op het werk dragen bij aan gezondheid van mens en bedrijf.

Rol van de leidinggevende, HR en de bedrijfsarts bij pesten op het werk

Een goede leidinggevende zal zich bekommeren om het welzijn van elk van zijn medewerkers. En hij  -of uiteraard zij-  zal ook op dat aspect door zijn eigen leidinggevende beoordeeld moeten worden. Hij moet de ogen en oren heel goed open houden voor wat er op de werkvloer gebeurt. Ook als zich dat niet zo goed laat zien. Management by walking around is nog steeds een kenmerk van een goede leidinggevende.

De leidinggevende zal niet alleen te allen tijde het aanspreekpunt voor elke medewerker moeten zijn als deze klaagt over pesten of ander niet integer gedrag. Ook zal hij zelf alert moeten zijn op wat er zoal in zijn werkomgeving gebeurt. Een regelmatig terugkerend ziekteverzuim moet een lampje doen branden. Wat is er daadwerkelijk aan de hand?

Ook de bedrijfsarts zal het aspect pesten, c.q. niet integer gedrag, in zijn beschouwing mee moeten nemen bij een medewerker die zich frequent ziek meldt. Het moet een van zijn standaard-checkpunten zijn. Datzelfde geldt voor HR-adviseurs. En ook de bestuurders en de ondernemingsraad moeten het thema pesten als vast punt op hun overlegagenda hebben.

Is de leidinggevende in staat om, als hij ontdekt dat er sprake is van pesten op het werk, dit aan te pakken? Heeft hij een ‘antenne’ om pestgedrag te signaleren? Heeft hij voldoende communicatieve vaardigheden in zijn pakket om effectief met pestgedrag om te gaan en dat van de werkvloer te verbannen? Kan hij de goede vragen stellen? En kan hij voor hulp en ondersteuning bij een functionaris binnen de eigen organisatie terecht?

Wat kun je als leidinggevende doen tegen pesten op de werkvloer?

Gepest worden valt volgens de Arbowet onder psychosociale arbeidsbelasting. Werkgevers zijn op grond van deze wet verplicht om een beleid te voeren dat erop gericht is om deze vorm van arbeidsbelasting te voorkomen of te beperken.

Hou je ogen en oren goed open voor signalen van pesten

Zorg dat je als leidinggevende getraind en bedreven bent in het herkennen van signalen die medewerkers afgeven als ze worden gepest. Let ook op non-verbale signalen. Ook regelmatig of toenemend ziekteverzuim kan een indicatie zijn.

Ga het gesprek aan, stel je open op, stel vragen en luister goed naar wat je medewerker te zeggen heeft.

Neem klachten over pesten op het werk serieus en doe er meteen wat mee.

Stel gezamenlijk een gedragscode op

Een goed middel kan zijn om met elkaar, eventueel onder leiding van een neutrale derde of een buitenstaander als gespreksleider, een gedragscode op te stellen en die code kenbaar te maken aan elke individuele medewerker.

In zo’n gedragscode moet helder staan omschreven welke vormen van gedrag  -waaronder pesten op het werk-  niet aanvaardbaar worden geacht en niet zullen worden getolereerd. Ook kan de gedragscode aangeven dat er sancties zullen volgen tegen degenen die zich structureel schuldig maken aan pestgedrag, en welke sancties dat kunnen zijn.

Maar hoe actiever de medewerkers zelf worden betrokken bij het tot stand brengen en implementeren van zo’n gedragscode, hoe meer draagvlak deze zal hebben en des te beter zal deze in de praktijk worden opgevolgd.

Wellicht heeft je organisatie tevens een of meer vertrouwenspersonen aangesteld, tot wie medewerkers zich ook in geval van pesten op de werkvloer kunnen richten.

Wees toegankelijk voor melding van pesten op het werk

Melden van pesterijen op de werkvloer is belangrijk. De organisatie moet voor dat soort meldingen ook toegankelijk zijn. Klachten over pesten moeten altijd bij de leidinggevende kunnen worden gemeld.

Leidt dat niet tot onderzoek en zo nodig aanpak, en is ook de hogere leidinggevende niet in staat (of bereid) om het probleem van pesten aan te pakken, dan kan de medewerker zich wenden tot de bedrijfsarts en/of tot de vertrouwenspersoon.

Overigens is die volgorde niet in steen gehouwen, want in principe is er altijd toegang tot de vertrouwenspersoon en tot de bedrijfsarts. Het hoort echter bij jouw verantwoordelijkheid als leidinggevende om ervoor te zorgen, dat het zo ver niet hoeft te komen.

Zorg daarom dat je met het vorengaande in gedachten weet, wat het verschil is tussen een plagerijtje en pesterijen op het werk, hoe je signalen van pesten op het werk kunt herkennen, hoe je met die signalen omgaat, en wat je aan pesten op de werkvloer kunt doen.